نوید شاهد | فرهنگ ایثار و شهادت

نوید شاهد - مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران استان کرمانشاه گفت: «باید از ظرفیت هیات‌های مذهبی برای نمایش رشادت‌های رزمندگان دفاع مقدس و ترویج فرهنگ ایثار استفاده کنیم.»

نوید شاهد - حجت‌الاسلام «سیدرضا افتخاری» گفت: سازمان تبلیغات اسلامی، آمادگی هرگونه همکاری با اداره‌ کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس را دارد و از همه ظرفیت‌ها برای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت استفاده می‌کند.

دومین جشنواره ملی "فیلم ایثار" روز گذشته به کار خود پایان داد و از برگزیدگان این جشنواره تقدیر به عمل آمد. در ادامه این مراسم را در قالب گزارش تصویری نوید شاهد ببینید.

ثبات انقلاب و نظام جمهوري اسلامي ايران مديون ايثارگري و شهادت طلبي كساني است كه با بهرهگيري از فرهنگ غني ايثار و شهادت در راه مكتب و ميهن خود ايثار نموده و به درجه رفيع شهادت نايل آمدهاند. لذا ترويج فرهنگ ايثار و شهادت نه تنها يك وظيفه ديني است بلكه با امنيت ملي كشور گره خورده است . به و يژه آن كه پس از گذشت سي سال از عمر با بركت انقلاب اسلامي، اكنون جمعيت عمده كشور را كودكان، نوجوانان و جواناني تشكيل ميدهند كه به عنوان نسل سوم انقلاب، بيش از پيش ضرورت دارد تا با ميراث ارزش هاي به جاي مانده از شهدا، جانبازان و آزادگان آشنا گردند. البته اين ضرورت دو چندان مينمايد هنگامي كه درمي يابيم دشمنان اسلام و انقلاب با تهاجم فرهنگي و در عرصه جنگ نرم هر روز سعي دارند به ترفندي جوانان ما را از باورهاي ارزشي خود دور سازند، آنان را بي هويت كنند و دنبال رو فرهنگ غرب نمايند. بنابراين كاملاً منطقي به نظر مي رسد كه ترويج فرهنگ ايثار و شهادت يك ضرورت اجتناب ناپذير است.

به تصوير كشيدن صحنه هاي زيباي فرهنگ ايثار وشهادت ، آنهم براي كساني كه در آن لحظات حساس وتاريخي وجود نداشته اند، رسالتي است عظيم كه بيش از هر كسي بر دوش معلمان كشور سنگيني مي كند .چرا كه معلمي شغل مهمي است كه ضرورت آن بر كسي پوشيده نمي باشد . اين ضرورت عمدتا شكل دهي تجربياتي است كه منجر به تغييرات مطلوب رفتاري در دانش آموزان مي شود .بخاطر همين ضرورت آشكاراست كه نقش معلم جنبه نهادي پيدا كرده و بسياري از گروه هاي اجتماعي و افراد و دانشجويان و دانش آموزان مختلف، انتظارات كلي مشخصي از آنچه كه يك معلم هست و بايد باشد دارند .

تبيين وشناساندن فرهنگ ايثار وشهادت از مكانيزم هاي دفاعي اسلام براي تسليح جامعه در برابر هجوم فرهنگ هاي غيرخودي است. ايثارگري وشهادت طلبي نقش بسزايي درحفظ دين وارزشهاي آن واستقلال كشور ايفا مي كند . مراكز آموزشي درسطوح مختلف آن بستر مناسبي براي ايجاد ونهادينه كردن فرهنگ صحيح مي باشند زيرا از ابزارهاي نفوذ فرهنگ، تغيير نگرش در افراد آن جامعه است و قشر دانش پژوه(دانش آموزان و دانشجويان) به جهت خصوصيات روان شناختي، اثر پذيرترين گروههاي جامعه هستند كه بيشترين ومفيدترين اوقات خود را در مراكز آموزشي مي گذرانند. لذا با برنامه ريزي وسياست گذاري هاي علمي و جامع،مي توان فرهنگ ايثارگري وشهادت را دراين مراكز به سطح قابل قبولي ارتقاء بخشيد.

جنگ، موقعيّت اجتناب ناپذيري در كشور ما بود كه هزاران كشته بر جاي گذاشت. همسران شهدا و فرزندانشان از جملة بازماندگان جنگ هستند كه تنگاتنگ با اين اسوه‏هاي ايثار و شهادت زندگي كرده و آن ها را درك كرده‏اند. بنابراين اوّلين كساني كه مي‏بايد پرچمدار اين سنّت و فرهنگ باشند، اين قشر از جامعة امروزي ما هستند؛ امّا تحقيقات نشان مي‏دهد كه بسياري از همسران شهدا به صورت مخفيانه در اجتماعات ظاهر مي‏شوند و بسياري نيز از اين كه ديگران بفهمند آن ها همسر شهيد هستند، ابا دارند. سؤالي كه مطرح مي شود، اين است كه چرا همسران شهدا كه روزي شوهران خود را بدرقه كرده اند و چنين از خود گذشتگي نشان داده‏اند، امروزه نه تنها سعي در ارائه خاطرات شهدايشان به جامعة اطراف خود ندارند و فرهنگ و رويّة زندگي شهدا را ترويج نمي‏دهند؛ بلكه در بسياري موارد حتّي عضو خانوادة بزرگ ايثارگران بودن خود را كتمان مي كنند و به زندگي مخفيانه علاقة زيادتري نشان مي‏دهند. مصاحبه‏هاي عميق از همسران شهدا و آمار و اطّلاعات مستخرج از تحقيقات قبلي، حقايقي را نمايان مي كند كه حاكي از تغيير الگوي زندگي در جامعه و هم چنين خانواده‏هاي شهدا، بي تجربگي و ناپختگي‏هاي مسؤولان در بدو تشكيل بنياد شهيد و سياست آزمون و خطا در اين سازمان است كه منجر به آسيب هاي اجتماعي اين فرهنگ غني شده است.

هميشه وقتي سخن از ايثار و شهادت به ميان مي آيد، قلم ها و بيان ها از توصيف آن در مي مانند. سخن گفتن در باب « ايثار و شهادت» آسان نيست و از سوي ديگر نمي توان از آن نيز گذشت و به سكوت گذراند. وقتي سخن از ايثار و شهادت طلبي ها و ارزش هاي بروزيافته در دوران افتخارآفرين پيروزي انقلاب و به ويژه دوران ماندگار و غرورآفرين هشت سال دفاع مقدس به ميان مي آيد، زبان آدمي مقفول مي شود كه چه بگويد و چه بنويسد. به ياد داريم كه بنيان گذار كبير انقلاب اسلامي وقتي به مواردي از اين دست مي رسيد، عنان قلم از كف مي نهاد و خطاب به قلم نهيب مي زد كه «ما را چه رسد؟» وقتي چون اويي در اين مقوله به عبارت «ما را چه رسد» مي رسد، بر اين كمترين ها روا است كه بگوييم مارا چه رسد كه در اين مقوله سخن گوييم. اما چه كنيم: اين قدر هم گر نگويم اي سند شيشه ي دل از ضعيفي بشكند نمي توان به سكوت گذراند و اين مقوله ي مهم و انساني را فروگذاشت كرد. در اين عرصه به قدر تشنگي مان وارد شده ايم و آب طلبيده ايم. زيرا: آب دريا را اگر نتوان كشيد هم به قدر تشنگي بايد چشيد. اما چه مي توان كرد؟ فرورفتن در دريا و غوطه ورشدن در اين اقيانوس بي كران، غرق شدني را به دنبال دارد. اگر آب هم بچشي، تشنه تر شدن را به ارمغان خواهد آورد. مقوله ي پر رمز و راز و انساني « ايثار و شهادت»، آدمي را به وادي شور و شعور انسان كامل مي كشاند كه تو گويي دست نايافتني است. بگذريم. از سوي ديگر، نوشتن از «نقش و وظيفه ي زن» در اين ميان؛ اين آينه ي جمال و جلال الهي و مظهر عطوفت و لطافت رحماني، چنان پر رمز و راز است كه نوشتن در اين باره، اگرچه جذاب است، اما هرگز آسان نيست. خداوندي و مظهر زيباي آفريدگاري در ميان است و هم مقوله ي پيچيده و تودر توي « ايثار»؛ اين ارزش برجسته ي آسماني در موجود زميني به نام انسان! اما به هر حال، تأمل پيرامون هر دو موضوع ضرورت دارد. مي توان در اين باره تأمل كرد و به اندازه ي توان و فرصت در اين باره نوشت. نتوانستيم از اين موضوع زيبا و به غايت جذاب چشم پوشي كنيم. آنچه در پي مي آيد، حاصل تأملاتي اجمالي پيرامون اين دو مقوله ي پيچيده و سرشار از رمز و رازهاي ناگشوده است.

اين مقاله درصدد است تا به بررسي اين مسأله بپردازد كه آيا نهادهاي آموزشي ما قادرند تا فضايلي چون فرهنگ ايثار و شهادت را تعميق بخشند و گسترش دهند. براي پاسخ به اين سؤال نگارنده به بررسي ماهيت و كاركردهاي نظام هاي اموزشي مدرن پرداخته و نشان داده است كه مهم ترين كاركرد مدارس جديد، سازگار كردن دانش آموزان با محيط طبيعي و اجتماعي است. مدارس اين كار را با آموختن دانش ها و مهارت هاي لازم براي سازگاري آن ها انجام مي دهند. سازگار كردن فرد با زندگي، رويكردي است كه نظام هاي آموزشي با غلبه نگرش دنياگرايي اتخاذ كرده اند. در اين نگرش هدف آموزش و پرورش نه فضايل اخلاقي و معنوي، بلكه توانايي برخورداري از زندگي و سيطره بر آن است. اين نگرش سبب رشد اقتصاد سرمايه داري و در نتيجه سيطره ي اقتصاد بر آموزش و پرورش شده است. حاصل اين وضعيت اتخاذ جهت گيري بازاري مراكز اموزشي است. در ادامه ي مقاله به اختصار، ماهيت و كاركردهاي نظام آموزشي ايران در سه دوره ي ماقبل دوره ي پهلوي، دوران پهلوي و پس از انقلاب مورد بحث قرار گرفته است. نتيجه ي بحث طرح اين نكته بوده است كه نظام آموزشي كنوني از بيماري دوگانگي ساختاري رنج مي برد و هنوز نتوانسته ميان نوع نگرش و عمل سنتي و مدرن، جمع ارگانيكي قابل توجهي به وجود آورد. چنين وضعيتي سبب گرديده كه مدارس ما نتوانند نه فرد را براي سازگاري موثر با زندگي مهيا كنند و نه فضايل اخلاقي چون از خود گذشتگي و مقاومت در برابر ستم را رشد دهند. بي گمان اگر چنين فضايلي در مردم ايران باشد محصول آموزش و پرورش رسمي نيست. در بخش پاياني نيز مولف با طرح اين نكته كه مدارس ما در صورتي كه بخواهند به تعميق فرهنگ ايثار و شهادت و يا هر آرمان اخلاقي ديگري بپردازند، بايد از يك سو سنت فرهنگي خود را عميق بشناسند و معرفي كنند و از سوي ديگر زمينه ي شناخت دقيق تر تمدن غرب را فراهم نمايند. و با اتكاء به نگاهي انتقادي، نظريه هاي انسان شناسي و معرفت شناسي جديد را مبنايي براي ايجاد زمينه اي مناسب براي معنابخشي به سنت در پرتو وضعيت جديد قرار دهند. هم چنين اجازه دهند تا دانش آموزان خود در ارتباطي انساني و گرم با معلم به بازتفسيري و تاويل ارزش هاي سنتي اقدام كنند.

درهيچ مقطعي از تاريخ چندهزارساله ي ايران، به اندازه ي دوران دفاع مقدس ارزش هاي ملي واسلامي ايراني متبلور نگرديد. ارزش هاي دفاع مقدس و فرهنگ ايثار و شهادت علاوه بر اين كه ازتنوع ولطافت خاصي برخوردارند، داراي پايداري وثبات ويژه اي نيز مي باشند واين بدليل، ويژگي هاي منحصر به فرد دوران دفاع مقدس در متجلي شدن ارزش هاي انساني است. در اين مورد شواهد بسياري را مي توان بيان كرد كه اصرار نوجوانان براي اعزام به جبهه ها يكي از اين موارد است. اين پژوهش به صورت پيمايشي در جامعه ي 3... نفري فرهنگيان شهر نجف آباد ودر نمونه اي به حجم 34. نفر در سال تحصيلي 1386-1385 براي بررسي راه بردهاي تقويت فرهنگ ايثار وشهادت بين دانش آموزان انجام گرفته است. براين اساس سؤالات مطرح شده در اين تحقيق عبارتند از: 1-راه بردهاي فرهنگي تقويت فرهنگ ايثار وشهادت بين دانش آموزان چيست؟ متغيرهاي اين سؤال عبارتنداز: معرفي و شناساندن اسوه هاي ايثار وشهادت به نسل جوان، شناسائي احساس خودباوري مذهبي وملي ناشي از فرهنگ ايثار وشهادت دردانش آموزان، ارائه و معرفي جلوه هاي زيباي وصيت نامه هاي شهدا به دانش آموزان، بررسي وتوضيح ديدگاه حضرت امام خميني(ره) و مقام معظم رهبري در مورد ايثار وشهادت براي دانش آموزان، تشريح وتوضيح نقش فرهنگي ايثار وشهادت براي دانش آموزان. 2-راه بردهاي آموزشي تقويت فرهنگ ايثار وشهادت بين دانش آموزان چيست؟ متغيرهاي اين سؤال عبارتنداز: تشويق ودعوت دانش آموزان به تحقيق وبررسي دركتب ومقالات مربوط به فرهنگ ايثار وشهادت، تحليل و بررسي فرهنگ ايثار وشهادت در طول تاريخ براي دانش آموزان، آموزش راه هاي رسيدن به ملاك ها ومعيارهاي ايثار وشهادت، آموزش ومعرفي عوامل گرايش به فرهنگ ايثار وشهادت، برگزاري دوره هاي آموزشي فوق برنامه در جهت معرفي موانع گرايش به فرهنگ شهادت وايثار. 3-راه بردهاي اجتماعي تقويت فرهنگ ايثار وشهادت بين دانش آموزان چيست؟ متغيرهاي اين سؤال عبارتنداز:ارائه ي ديدگاه جامعه شناختي از تاثير فرهنگ ايثار وشهادت به دانش آموزان، مواجه نمودن دانش آموزان با فرماندهان وافراد موثر در دفاع مقدس به عنوان نمادهاي فرهنگ ايثار وشهادت، بازديد وحضور در مناطق جنگي از نظر بعد مكاني فرهنگ ايثار وشهادت، استفاده از هنرهاي تجسمي ونمايشي در ترويج فرهنگ ايثار وشهادت، حضور در آرامگاه شهدا و بيمارستان هاي جانبازان وشناسائي اجزاء فرهنگ ايثار وشهادت. از ديدگاه اعضاي نمونه ي راه بردهاي فرهنگي بيش ترين تاثير را در تقويت فرهنگ ايثار وشهادت بين دانش آموزان داشته است. پس از آن راه بردهاي آموزشي و اجتماعي به ترتيب بيش ترين تاثير را در اين زمينه داشته اند. در پايان نوشتار براساس يافته هاي تحقيق پيشنهاداتي مانند: ارائه ومعرفي اسوه هاي دفاع مقدس با استفاده از: خاطرات رزمندگان وفرماندهان دفاع مقدس، مقالات وكتب نوشته شده در مورد دفاع مقدس، يادنامه هاي شهدا، وصيت نامه هاي شهدا، استفاده وزارت آموزش وپرورش به نحوي شايسته وجذاب از وصيت نامه هاي شهدا براي معرفي هر چه بيشتر دفاع مقدس وارزش هاي آن وترويج فرهنگ ايثار و شهادت و.... ارائه شده است.

فرهنگ ايثار و شهادت در نظام اسلامي از مهمترين ويژگي هاي مكتب تشيع به شمار مي رود و به يمن و بركت همين فرهنگ بوده است كه حقايق اسلام تاكنون پابرجا و زنده باقي مانده است و چنانچه اين فرهنگ به درستي حفظ و انتقال داده شود، سعادت جامعه را براي هميشه تضمين خواهد نمود و چنانچه به فراموشي سپرده شود، لطمات جبران ناپذيري را متوجه جامعه خواهد ساخت. منظور از فرهنگ ايثار و شهادت مجموعه نظام ارزشها، باورها و الگوهاي هنجاري هدايتگر به مجموعه نقشها، رفتارها و روابط اجتماعي برخاسته از جهان بيني اسلامي، فرهنگ عاشوراي حسيني و آرمانهاي انقلاب اسلامي و انديشه هاي حضرت امام خميني(ره) و جامعه ايثارگران است. در راستاي ترويج فرهنگ ايثار وشهادت در جامعه، اين تحقيق در پي بررسي عوامل مؤثر در ترويج فرهنگ ايثار و شهادت در ميان دانشجويان دانشگاه شاهد برآمده و تأثير خانواده، دانشگاه، رسانه هاي گروهي و نهادهاي مذهبي را در ترويج اين فرهنگ در ميان دانشجويان دانشگاه شاهد مطالعه نموده است. روش تحقيق، توصيفي- پيمايشي و ابزار گردآوري اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته است. جامعه آماري تحقيق شامل دانشجويان دانشگاه شاهد تهران است كه از تعداد 2460 نفر دانشجوي شاغل به تحصيل در نيمسال دوم سال تحصيلي 85-84، 246 نفر به عنوان جامعه آماري در نظر گرفته شده اند. تجزيه و تحليل اطلاعات با استفاده از نرم افزار آماريSPSS انجام شده است و نتايج تحقيق حاكي از آن است كه خانواده، مهمترين عامل در ترويج فرهنگ ايثار وشهادت در ميان دانشجويان دانشگاه شاهد است.

جنگ بي ترديد از شگفت انگيزترين پديده هاي اجتماعي است كه تمام ابعاد بشري جامعه را به شدت تحت تاثير قرار مي دهد. اين پديده پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران به عنوان يكي از تاثير گذارترين عوامل در بعد فرهنگي بود كه آن هم تمام مسايل فرهنگي دفاع، از جمله ايثار، شهادت، جهاد و مقاومت و... را در برمي گيرد. اين مقاله، با هدف تبين كنش متقابل بين جنگ و فرهنگ ايثار و شهادت، با رويكردهاي جامعه شناختي مورد بررسي قرار گرفته است؛ بنابراين ضمن تعريف چند مفهوم كليدي از جمله ايثار، شهادت، فرهنگ و جنگ، به تحليل خودكشي دگر خواهانه يا غير خواهانه و با استفاده از الگوي دوركيمف به تحليل جامعه شناختي فرهنگ ايثار و شهادت طلبي هاي دوران دفاع مقدس پرداخته است و موضوع جنگ ايران و عراق و همبستگي هاي اجتماعي وابسته به جنگ را مورد بررسي قرار داده است.

امروزه يكي ازدغدغه ها ونگراني هاي مسئولين كشور و دلسوزان جامعه به خصوص افرادي كه به نحوي با مسايل فرهنگي و اجتماعي سروكاردارند ، موضوع تهاجم فرهنگي از بيرون وغفلت وسهل انگاري درامور فرهنگي دردرون است واينكه درمقابله فرهنگي بايد چه گونه عمل كرد . بديهي است درهرمبارزه ونبردي بايدبين نيروي مهاجم ونيروي هماورد او سنخيت وتناسب لازم وجود داشته باشد ، مثلا دريك جنگ نظامي بايد از تجهيزات وفنون نظامي برتر برخوردار بود ودريك مبارزه سياسي از روشهاي سياسي مناسب بهره گرفت ودريك مواجه ورويارويي فرهنگي از فرهنگ وعوامل فرهنگي مناسب ، غني ومتقن استفاده كرد . لذا در يك تقابل فرهنگي بايد متكي به فرهنگ اصيل وريشه داري بود تا بتواند با مظاهر ضد قرهنگي مهاجم مقابله كند وروشن است كه استفاده از روشهاي غلط وبرخوردهاي غير اصولي وعدم توجه به مباني ، نه تنها درجهت حل موضوع كمكي نمي كند كه چه بسا آثار منفي ناشي از آنها به آسياب دشمن ريخته وروند استحاله فرهنگي را تشديد مي كند. البته ممكن است برخي حركات و روشهاي غيراصولي دركوتاه مدت تأثيرات مقطعي داشته باشد ، امّا اين راه چاره وحل مبنايي مسأله نيست ، بلكه مشكل درجايي ديگر ويا چهره اي ديگر ظهور خواهد كرد . پس ما درمقابله با آنچه امروزه به عنوان تهاجم فرهنگي ويا سير به سوي بي هويتي دربخشي از جامعه ناميده مي شود ، نيازمند به يك فرهنگ غني وعميق وقدرتمندي هستيم كه موجب عزت وكرامت انسانها شود وآنها را از سقوط حفظ نمايد واين نيست مگر فرهنگ غني وعزت بخش مجاهدت وشهادت كه مبتني بر تشيع علوي است . همان فرهنگي كه شهداي عزيز ما با تأسي به آن از دو ميدان جهاددرون وبيرون سرافراز وفاتح بيرون آمدند .

دست يافتن به فرهنگ پر ارزش ايثار و شهادت و گسترش دادن آن در همه­­ي سطوح اجتماع به هماهنگي تمام مجموعه­هاي تأثيرگذار و استفاده­ي بهينه از همه­ي امكانات و ابزارهاي فرهنگ ساز جامعه نياز دارد. خانواده­ها به عنوان اولين و مهمترين پايگاه شكل­گيري و رشد شخصيت و فرهنگ افراد، جدي­ترين وظايف و مسؤوليت­ها را در اين عرصه برعهده دارد. وسايل ارتباط جمعي همچون صدا و سيما، روزنامه­ها و... دومين دسته از عوامل تأثيرگذار فرهنگي هستند كه مي­توانند هماهنگ و همراه با خانه و مدرسه و دانشگاه، نرم­افزار لازم را براي ساختن و گستردن فرهنگ ايثار و شهادت در تمام لايه­هاي اجتماع مهيا نمايند. مراكز آموزشي، از كودكستان گرفته تا دانشگاه سومين مجموعه­اي هستند كه مي­توانند با تهيه منابع علمي مناسب و رفتارهاي صادقانه و محبت­آميز و منطقي و فضاسازي هدفمند محيط آموزشگاهها، فرهنگ ساخته شده توسط خانواده­ها را در دل و جان دانشجويان نهادينه ساخته و آنان را آماده­ي ايثار و فداكاري در راه حق نمايند.

وقتي صحبت از مقوله فرهنگ ايثار و شهادت مي شود، سوالات متعددي در اذهان متبادر مي شود . معمولا اين سوالات از عدم شناخت صحيح وهمه جانبه نسبت به موضوع ايثار وشهادت ناشي مي شود. اگر با تحليل عميق به اين موضوع نگاه كنيم، به تمام شبهات وسوالات نهفته در اذهان پاسخ داده مي شود واين چيزي است كه دراين مقاله مختصر در صدد آنيم. مقدمتاً بايد گفت عنصر مبارزه با ظلم وتجاوز در تمام جوامع و فرهنگ ها امري مقدس وضروري است ويكي از عناصر مهم درحفظ حيات حقيقي بشريت است كه انسان در طول تاريخ به آن محتاج بوده، ليكن در برهه هايي از زمان و به دلايل شرايطي خاص، اين فرهنگ ظهور، بروز وتجلي بيشتري داشته است. هر زمان كه ظالم يا متجاوزي قدعلم كرده است، مرداني غيور با اراده اي پولادين وبا فداكاري و از خود گذشتگي درمقابلشان ايستاده و با ظلم وتجاوز مبارزه كرده اند، حال يا در راه هدف والاي خود كشته شده اند و يا به فتح و پيروزي رسيده وظلم ومتجاوز را سر جاي خود نشانده اند . مصاديق حقيقي چنين مبارزاتي درتاريخ ملل مختلف با هر كيش و آئيني فراوان يافت مي شود كه بعضي از نمونه هاي ان حتي در قصه ها، داستان ها واشعار سينه به سينه نقل شده است. اما در دين مبين اسلام و به ويژه در مكتب تشيع به دليل ويژگي هاي خاص درآن وتأكيد برحفظ حيات معنوي وعزت مسلمين درخصوص مبارزه با ظلم، تجاوز و فساد و.... سفارشات وتأكيدات مهمي شده است، لذا دراين مقاله مباني و شاخص هاي فرهنگ ايثار وشهادت بررسي مي شود.