انقلاب اسلامی در همدان از نهضت مشروطه تا اوج گیری نهضت اسلامی در سال 1356
شهرستان همدان در جریان و مسیر حرکت به سوی آزادی‌خواهی و به ثمر رساندن انقلاب اسلامی با حضور علما، روحانیون، مراجع تقلید، سیاسیون، فعالان اجتماعی و فرهنگی در جریان مبارزات مردمی سراسر کشور در نهضت اسلامی تا پیروزی انقلاب اسلامی نقشی فعال، اثرگذار و درخشان داشته‌است.
سه گروه علما و روحانیون مبارز، بازاریان در پیوند با علما و روحانیون، فرهنگیان شامل معلمان، دانشجویان، دانشگاهیان و دانش‌آموزان به صورت کلی و در همدان به‌صورت جزیی نقش‌آفرین و تاثیرگذار بوده‌اند.
در همدان روحانیونی مانند شهید آیت‌الله مفتح، مرحوم آیت‌الله ملاعلی معصومی‌همدانی، آیت‌الله بنی‌صدر، شهید آیت‌الله مدنی و مرحوم حجت‌الاسلام حسینی‌همدانی در بیدارسازی و جریان‌سازی حرکت انقلاب در میان مردم استان نقشی تعیین کننده داشتند.
درباره نقش مبارزاتی شهرستان همدان در روند جریان و مبارزات انقلاب اسلامی کمتر کتابی نوشه شده و این موضوع که به دوران معاصر همدان مربوط می‌شود و از اهمیت بسیاری برخوردار است و از سوی مولفان، محققان، پژوهشگران و دانشجویان مغفول مانده است.
یکی از آثاری که به‌صورت مستند و به شیوه‌ای تحلیلی به همدان دوران معاصر و وقایع و رویدادهای آن پرداخته، مجموعه دو جلدی «انقلاب اسلامی در همدان» به قلم ابوالفتح مؤمن، پژوهشگر و مولف تاریخ شفاهی همدان است.
ابوالفتح مؤمن، مولف مجموعه دو جلدی «انقلاب اسلامی در همدان» درباره نگارش کتابی درباره تاریخ همدان در دوران معاصر گفته است: همدان نیز در جریان آزادی‌خواهی و رویداد انقلاب اسلامی با حضور مراجع و عالمان دینی، سیاسیون و مردم نقشی به سزا و تعیین کننده داشته است اما تاریخ معاصر آن بسیار مظلوم واقع شده و کمتر نویسنده و مولف، محقق و پژوهشگری به بررسی مستند، تحلیلی و تشریحی وقایع و رویدادهای رخ داده در مسیر و جریان انقلاب اسلامی در همدان پرداخته است.
زمانی‌که به عنوان مسئول آرشیو در معاونت اطلاع‌رسانی و مسئول ارزیابی اسناد ریاست جمهوری در سعدآباد مشغول به کار شدم به اسنادی مربوط به همدان دست یافتم و همین امر منجر به آغاز نگارش کتاب درباره تاریخ معاصر همدان شد.
مجموعه دو جلدی «انقلاب اسلامی در همدان» وقایع دوران انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی را در بر گرفته و 130 سال از تاریخ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی همدان را شامل می‌شود.
این مجموعه دو جلدی بیشتر سندی بوده و مصاحبه مستقیم با بیش از 70 نفر از فعالان سیاسی و اجتماعی همدان اطللاعات دست اول و مفیدی را در اختیار خواننده قرار می‌دهد.
از نهضت مشروطه تا اوج‌گیری نهضت اسلامی در سال 1356 جلد اول کتاب انقلاب اسلامی در همدان با عنوان «از نهضت مشروطه تا اوج‌گیری نهضت اسلامی در سال 1356» در زمستان 1386 در 884 صفحه با شمارگان 1000 توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی به چاپ و نشر رسیده و تاریخ وقایع و رویدادهای این دوران در همدان را در برگرفته است.
این جلد در سه بخش ارائه شده و در بخش اول آن به بررسی اوضاع همدان از انقلاب مشروطه تا سلطنت رضا‌شاه پرداخته و به مباحثی مانند زبان، دین، مذهب، موقعیت جغرافیایی، بافت اجتماعی و قومی، خاندان و طبقات شهری اشاره کرده و درباره مجلس فواید عمومی، انقلاب مشروطه، استبداد صغیر، جنگ جهانی اول تا به سلطنت رسیدن رضا‌خان مطالبی آمده است.
بخش دوم به سلطنت رضا‌شاه تا کودتای 28 مرداد 1332 اشاره داشته و به مباحثی همچون اصلاحات رضا‌خانی و واکنش مردم و روحانیت، وضعیت مدارس دینی و علما، جنگ جهانی دوم، استعفای رضا‌شاه و فعالیت احزاب سیاسی و نهضت ملی در همدان پرداخته است.
در بخش سوم حوادث و رویدادهای همدان از سال 1332 تا 1356 شمسی درباره جامعه تعلیمات اسلامی، حزب مردم و ملیون، اصلاحات ارضی، درگذشت آیت‌الله بروجردی و مسئله مرجعیت، انقلاب سفید و لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، شکل‌گیری محافل انقلابی، توزیع نوار و اعلامیه‌ها، چهلم شهدای فیضیه، قیام پانزده خرداد، سفر شاه به همدان، دستگیری و زندانی شدن مبارزان اشاره شده است.
از اوج‌گیری نهضت تا تثبیت انقلاب اسلامی جلد دوم کتاب با عنوان «از اوج‌گیری نهضت تا تثبیت انقلاب اسلامی» در بهار 1387 در 604 صفحه با شمارگان 1000 توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی به چاپ و نشر رسیده است. در این جلد از کتاب به به وقایع و رخدادهای آن دوران مانند برگزاری مراسم حاج‌آقا‌مصطفی خمینی، دکتر علی شریعتی، سخنرانی انقلابیون دعوت شده به همدان، رحلت آیت‌الله آخوند معصومی‌همدانی و قیام سراسری در همدان، ترور سرگرد کازرونی و استاندار همدان تا پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته و رویدادهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، شکل‌گیری نهادهای انقلابی، دستگیری و محاکمه حامیان رژیم پهلوی و انتخابات نمایندگان مجلس خبرگان قانون اساسی را در بر می‌گیرد.
شاخص‌ترین موضوعات مطرح شده در مجموعه دو جلدی ارتباط دموکرات‌های همدان مانند فرید‌الدوله و شیخ‌الاسلام همدانی با نهضت جنگل، حضور رضا‌خان در همدان و وقایع مربوط به جنگ جهانی اول،مسئولیت نظامی رضا‌خان در پادگان همدان و ماجرای ازدواج او با فاطمه درهمدان و دردسرهایی که بعدها با ادعای ارث از طرف فاطمه برای خاندان پهلوی ایجاد می‌شود، پادگان نظامی آمریکایی‌ها در روستای ده‌پیاز همدان، مشکلات به وجود آمده با حضور انگلیسی‌ها در همدان، نهضت ملی در همدان در دوران مصدق، کفن‌پوشان همدان، فعالیت روزنامه‌های متعدد در همدان از مهم‌ترین بخش‌های این مجموعه دو جلدی است.
این مجموعه دو جلدی که 2000 صفحه به خود اختصاص داده است به دلیل آنکه از منابع کتابخانه‌ای در کنار مصاحبه‌های انجام شده با اشخاص تأثیر‌گذار و فعالان آن دوره استفاده شده و بسیاری مسائل از تاریخ انقلاب اسلامی به نقل از اشخاص آمده است، یکی از منابع کامل و مستند است که با مطالعه آن زوایا و گوشه‌های ناگفته و پنهان تاریخ معاصر همدان بر محققان،پژوهشگران، دانشجویان، علاقمندان تاریخ معاصر و انقلاب اسلامی و خوانندگان آشکار خواهد شد.
منبع: ایسنا
