تشریح عملیات سر پل ذهاب، روز عاشورای رزمندگان همدانی

رژيم بعث عراق در 31 شهريور سال 1359 هجوم سراسري به ايران اسلامي را آغاز کرد. در منطقه سرپل ذهاب سپاه دوم ارتش عراق با لشکرهاي 6 زرهي و 8 پياده مأموريت داشت شهرهاي قصر شيرين و سرپل ذهاب و پادگان ابوذر را تصرف کند.

در ابتدا، شهر قصر شيرين اشغال شد و سپس عراقي ها از سمت دشت ذهاب و جاده قصر شيرين به پيشروي خود ادامه داده و وارد شهر سر پل ذهاب شدند. شهر در حال سقوط بود که رزمندگان سپاه استان همدان خودشان را به سر پل ذهاب رساندند و با کمک مردم محلي و نيروهاي استان کرمانشاه سدّ راه عراقي ها شدند.

داخل شهر جنگ تن با تانک بود. رزمندگان ما با ابتدايي ترين سلاح ها با دو لشکر مجهز درگير بودند. سراسر شهر آتش و خون و حماسه بود. رزمندگان موفق شدند تلفات سنگيني به لشکر هاي 6 زرهي و 8 پياده عراق وارد کنند و آنها را از داخل شهر بيرون برانند.

عراقي ها بدون اين که موانعي در سر راهشان باشد به سوي ارتفاعات کوره موش، قراويز و بازي دراز که مشرف به شهر بود هدايت شدند، رزمندگان استان همدان در گام اول در مقابل عراقي ها خط پدافندي تشکيل دادند. نقش نيروهاي استان همدان در غرب بسيار مهم بود و اگر رزمندگان استان همدان نمي رسيدند به طور حتم شهر سر پل ذهاب سقوط مي کرد.

بيرون راندن عراقي ها به وسيله نيروهاي همدان کار بسيار مهمي بود امّا مهم تر از آن حفظ منطقه بود که نيروهاي استان همدان از شروع حمله عراق تا پايان جنگ در ارتفاعات «قراويز»، «کمين مجاهد» و «شهرک المهدي» که گلوگاه مهم شهر سر پل ذهاب بود مستقر شدند و با کمترين نيرو و امکانات و در اوج محروميت منطقه را حفظ کردند.

عراقي ها بارها تلاش کردند شهر را تصرف کنند که به وسيله رزمندگان با شکست مواجه شدند. روز سوم جنگ بود که يک گروه از رزمندگان به فرماندهي سردار "محمد رضا فراهاني"به ارتفاعات قراويز هجوم بردند و موفق شدند عراقي ها را از دو ارتفاع به عقب برانند در اين عمليات سردار "محمدرضا فراهاني" به شهادت رسيد.

8 ارديبهشت سال 60 نيروهاي عراقي با تعداد 150 دستگاه تانک به قصد تصرف شهر هجوم خود را آغاز کردند که سردار دلاور "مهدي فريدي" و "تقي بهمني" و "حبيب ا... مظاهري" به همراه گروهي از رزمندگان در منطقه «کمين مجاهد» که در حاشيه جاده قصر شيرين قرار داشت سد راه عراقي ها شدند و با يک جنگ نابرابر تن با تانک حماسه بزرگي را در تاريخ دفاع مقدس از خود به يادگار گذاشتند و موفق شدند تعداد زيادي از تانک و نفرات عراقي ها را متلاشي کنند.

پس از تحميل شکست سخت به عراقي ها سردار "مهدي فريدي" به همراه تعدادي از رزمندگان در منطقه «کمين مجاهد» به شهادت رسید.

سردار تقي بهمني با دو روز فاصله در تاريخ 10/2/60 زماني که مي رفت از پادگان ابوذر مهمات و آذوقه بياورد در سه راهي سراب گرم هدف توپخانه عراقي ها قرار گرفت و به شهادت رسید.

بعد از شهادت اين عزيزان خط دفاعي ما از هم پاشيده شد و هر لحظه بيم آن مي رفت عراقي ها به سوي شهر پيشروي کنند. ما بلافاصله با يک گروهان از رزمندگان تويسرکاني وارد عمل شديم و آمديم در تپه تخم مرغي که نزديک «کمين مجاهد» بود مستقر شديم و جايگزين اين عزيزان شديم و پيکر شهدا را از صحنه نبرد جمع آوري کرديم و اجازه نداديم دشمن شهر را بگيرد.

سردار شهيد حبيب ا... مظاهري بيشتر از همه در جبهه سر پل ذهاب به عنوان فرمانده محور حضور داشت. دشمن در بالاي ارتفاعات يک تيپ مستقر کرده بود اما کل نيروهاي ما 4 گروه حدود 22 نفره بودند. يک گروه در تپه شهرک المهدي مستقر کرده بوديم و يک گروه در «کمين مجاهد» در پايين دامنه قراويز و در کنار جاده قصر مستقر بودند و يک گروه نيز در بالاي ارتفاع قراويز کوچک که ما آن را تپه کميل نامگذاري کرده بوديم مستقر بودند و يک گروه از نيروها در شهر سر پل ذهاب به عنوان احتياط منطقه مستقر بودند.

شهر سر پل از ارتفاعات قراويز و بازي دراز در زير ديد و تير و آتش سنگين دشمن قرار داشت لازم بود در روي ارتفاعات عملياتي طراحي و به اجرا گذاشته شود.

براي آماده سازي و انجام عمليات به تدريج آماده مي شديم در آن موقع همه پاسداران از فرماندهان گرفته تا نيروهاي معمولي با هم يک دل و يک دست بودند. مهر و محبت، صفا و صميميت، ايثار و فداکاري در بين فرماندهان و نيروها يک اصل بود.

عمليات گشت و شناسايي شروع شد. در نظام معمولاً فرماندهان به خاطر حفظ جان نبايد در منطقه به استقبال خطر بروند به خصوص به گشت و شناسايي، معمولاً واحدهاي اطلاعات و عمليات مسئوليت شناسايي را به عهده دارند اما در آن دوران همه فرماندهان به همراه نيروها به گشت و شناسايي مي رفتند، حتي بارها به عقبه دشمن نفوذ مي کردند و دشمن را زير نظر مي گرفتند و با آگاهي کامل عمليات را طرح ريزي مي کردند.

بنده اين توفيق را داشتم در کنار اين عزيزان حضور داشته باشم در اين جا لازم مي دانم اشاره اي به فرماندهان اصلي عمليات داشته باشم؛ سردار شهيد محمود شهبازي ، فرمانده وقت سپاه استان همدان، سردار حسين همداني، سردار شهيد حبيب ا... مظاهري، سردار شهيد عليرضا حاجي بابايي و سردار قدير نظامي.

از سوي فرماندهي سپاه منطقه 7 سرلشکر پاسدار شهيد "محمد بروجردي" مسئوليت اجراي عمليات در ارتفاعات قراويز بر عهده نيروهاي استان همدان شد و مسئوليت اجراي عمليات در ارتفاعات بازي دراز بر عهده نيروهاي استان تهران شد که قبل از اجراي عمليات همه نيروها در پادگان ابوذر مستقر بودند که ما سرگرم آماده کردن عمليات بوديم که در 8 شهريور سال 60 به طور ناگهاني خبر انفجار در دفتر نخست وزيري و شهادت رجايي و باهنر را شنيديم.

رزمندگان با شنيدن اين خبر به شدت آشفته شدند. از سوي فرماندهي تصميم به لغو عمليات گرفته شد که رزمندگان پافشاري کردند که هر چه زودتر عمليات انجام شود تا انتقام خون اين عزيزانمان را از دشمنان اسلام بگيرند.

بعد از تلاش فراوان عمليات طرح ريزي شد. چون اين عمليات نياز به آتش توپخانه داشت در اين عمليات از فرمانده تيپ 3 زرهي لشکر81 ارتش سرهنگ محمود بدري کمک گرفته شد.

پشتيباني آتش و تانک بر عهده ارتش شد. براي اجراي عمليات تعداد 120 نفر نيرو از ارتش در قالب 2 گروهان و تعدادي تانک به ما مامور شدند، جمع کل نيروهاي عمل کننده 572 نفر بودند که در قالب گروه هاي 50 تا 60 نفره ساماندهي شدند براي گرفتن ارتفاع قراويز سه محور اصلي و دو محور فرعي مشخص شد.

فرماندهي هر محور با فرماندهان نيروها به اين شکل مشخص شدند. مسئول محور يک دشت ذهاب و بنه دستک سردار شهيد حبيب ا... مظاهري بود. فرمانده نيروهاي عمل کننده اين جانب رضا ميرزايي بودم. مسئول محور دوم سمت وسط تپه کميل سردار شهيد عليرضا حاجي بابايي بود. فرمانده نيروهاي عمل کننده سردار شهيد حسن مراديان بود و مسئول محور سوم سمت شيرين آب و جاده قصر شيرين سردار شهيد محمود شهبازي، فرمانده نيروهاي عمل کننده سردار شهيد حسن تاجوک بود.

دو محور فرعي عمليات محور يکم سمت راست جبهه بالاي روستاي قراويز بود که سردار شهيد حسن اسديار با يک گروهان نيرو تحت محوريت حبيب ا... مظاهري به سوي قله پيش رفت و محور دوم سمت چپ جبهه شمال جاده قصر به طرف تپه دو قلو قراويز بود که با محوريت سردار غدير نظامي مستقل عمل کردند.

فرماندهي ، کنترل و هدايت عمليات را سردار حسين همداني بر عهده داشت. عمليات در ساعت 4 بامداد 11 شهريور سال 60 شروع شد. متاسفانه قبل از شروع، عمليات لو رفته بود و دشمن از همه طرح ها و راهکارها و نحوه حرکت و نقطه هجوم ما کاملا با خبر شده بود و قبلا نيروهاي تقويتي خود را به خط آورده بود و به صورت آماده به انتظار نشسته بود.

در ابتدا عراقي ها هيچ حرکتي از خود نشان ندادند و موقعي که به نزديکي آنها رسيديم قبل از اين که ما حمله را شروع کنيم يک باره سراسر منطقه را آتش فرا گرفت، دشمن با يک هماهنگي کامل همه نيروهاي ما را زير آتش بسيار سنگين و پر حجم خود قرار داد.

با توجه به اين که عمليات لو رفته بود همه رزمندگان با تمام توان به پيشروي ادامه دادند، صحنه نبرد صحنه عاشورايي بود. در اين عمليات يک بار ديگر صحنه عاشوراي حسيني تکرار شد. از يک طرف آتش سنگين دشمن بود و از طرف ديگر گرماي شديد و طاقت فرساي منطقه و تشنگي توان همه را گرفته بود.

عراقي ها يک تيپ کامل روي ارتفاع مستقر کرده بودند و جلوي سنگر هايشان را پر از موانع و ميدان هاي مين و تله هاي انفجاري و سيم خاردار ايجاد کرده بودند و در داخل سنگر ها با انواع سلاح ها از هر سو نيروهاي ما را زير آتش گرفته بودند و از سمت بازي دراز با تانک و توپ مستقيم مي زدند.

در سه طرف ارتفاعات قراويز آتشبارهاي دشمن روي نيروها کار مي کرد. عراقي ها از سمت کوره موش، دشت ذهاب را زير آتش گرفته بودند. عراقي ها در محور جاده قصر شيرين تانک هاي خود را به ميدان آورده بودند.

در آنجا بود که سردار شهيد حسن تاجوک به همراه احسان تقي پور با يک گروه به جنگ تانک رفتند. احسان تقي پور با آر پي جي تعداد زيادي از تانک هاي دشمن را منهدم کرد و در نهايت خودش هدف آتشباري دشمن قرار گرفت و به شهادت رسيد.

در نتيجه در محور يکم سمت دشت ذهاب و بنه دستک ما تا عمق دره سوم عراقي ها تا نزديکي تنگ رستم پيش رفته بوديم.

در آنجا گردان هاي تانک عراقي آرايش گرفته بودند و با توپ مستقيم نيروهاي ما را هدف قرار مي دادند نيروها يکي پس از ديگري به شهادت مي رسيدند. تشنگي توان ما را گرفته بود. شهيد اکبر صفائيان ديده بان سيار ما بود و به همراه حبيب ا... مظاهري ، با توپخانه ارتش در تماس بود. وی موفق شد تعدادي گلوله ي توپ بر سر عراقي ها بريزد و چندين تانک به وسيله آتش توپخانه ها و آر پي جي زن ها منهدم شد اما هرچه زمان پيش مي رفت تعداد نيروهاي عراقي بيشتر مي شد و تعداد نيروهاي ما يا مجروح و يا شهيد مي شدند و پيکرشان بر زمين مي افتاد.

ما از سردار همداني نيروي کمکي خواستيم. سردار همداني گروهي را براي ما فرستاد اما گروه کمکي تا نزديکي روستاي قراويز جلو آمده بود. آنها متوجه شده بودند که دشمن آمده روستا را گرفته. ما حدود 4 کيلومتر از روستا جلوتر رفته بوديم و از عقبه خودمان بي اطلاع بوديم که با نرسيدن نيروي کمکي متوجه شديم به طور کامل در محاصره افتاديم.

تا غروب مقاوت کرديم در نهايت به وسيله يکي از تانک هاي ارتش از گوشه اي خودمان را نجات داديم اما پيکر شهدا و تعدادي از مجروحين به صورت مظلومانه در محاصره ماندند.

در سمت محور دوم، نيروهاي عليرضا حاجي بابايي موفق شده بودند از ميدان مين دشمن عبور کنند و به سنگرهاي عراقي برسند که در نهايت فرمانده نيروهاي عمل کننده سردار حسن مراديان به همراه جمعي از يارانش در زير سنگر هاي عراقي شهيد شدند و پيکر هايشان بر جاي ماند.

در سمت محور فرعي حسن اسديار موفق شده بودند موانع و ميدان مين دشمن را پشت سر بگذارند و به سمت سنگر هاي دشمن برسند چون نفرات آنها کم شده بود بعد از اينکه تعداد زيادي از عراقي ها را به هلاکت برسانند. در نهايت سردار حسن اسديار به همراه تعدادي از يارانش در جلوي سنگر هاي دشمن به شهادت رسیدند و پيکر هايشان بر جاي ماند و تعداد 13 نفر از آنها از جمله حسين رضايي، علي صادقيان، رضا شريفي راد، حميد مهديان به اسارت گرفته شدند.

در سمت محور سوم نيروهاي محمود شهبازي از دو طرف مورد هجوم قرار گرفتند. از يک سمت بازي دراز و از سمت ديگر قراويز که در نهايت در منطقه شيرين آب با انبوهي از تانک دشمن مواجه شدند که با کمک نيروهاي سردار حسن تاجوک و احسان تقي پور تعداد زيادي از تانک دشمن را منهدم کردند و در نهايت احسان تقي پور به همراه تعدادي از يارانش به شهادت رسید.

در محور فرعي سردار دلاور شهيد عليرضا خزايي فرمانده وقت اسدآباد به ارتفاع معروف به تپه دو قلو هجوم بردند و پس از عبور از موانع به سنگرهاي عراقي رسیدند و در يک جنگ نابرابر پس از اينکه تعدادي از عراقي ها را به هلاکت رساندند، عليرضا خزايي به همراه 13 نفر از يارانش که همگي از منطقه اسدآباد بودند در شيار زير سنگر هاي دشمن به شهادت رسیدند و پيکر هايشان بر جاي ماند.

در منطقه بازي دراز نيز نيروهاي استان تهران به فرماندهي محسن حاج بابا همزمان با ما عمليات انجام دادند که در اين عمليات عاشورايي، ما موفق شديم به دشمن ضربات کوبنده اي وارد کنيم اما متاسفانه به خاطر لو رفتن عمليات موفق نشديم ارتفاعات را بگيريم.

در اين عمليات تعداد 62 نفر از بهترين فرزندان استان همدان که بيشترينشان از پاسداران پیشکسوت سپاه بودند و هر کدام با يک گروه کار يک گردان يا تيپ را انجام مي دادند به شهادت رسيدند و پيکر هاي پاک آنها را در زير آفتاب سوزان به مدت يک سال در زير سنگر هاي دشمن بر جاي ماند.

اسامی شهدای این عملیات به شرح زیر است: 1-احسان تقي پور 2- حسن مراديان3- تقي غياثوند 4- محمد تقي ترکمان 5- جلال عنايتي 6- علي اکبر ميرزايي 7- حسن اسد يار 8- امير پورش همداني 9- محمد قره باغي 10- محمد هادي مولايي مکرم 11- علي زارعي 12- علي کرم علي 13- معصومعلی زهدي عليپور 14- حاجي قربان جمور 15- عليرضا خزايي 16- علي محمد خزايي 17- محمد رضا اسفندياري 18- سيد جواد حسني حلم 19- احمد باباخاني 20- عباس روز بهاني 21- سيد علي خوانساري 22- مهدي ترابيان23- سيد نصرا... سالکي 24- عليرضا راشدي 25- کتاب علي حيدري 26- علي اکبر گلزاري افخم 27- محمد رضا صفري 28- نجات علي گيوه کش 29- حسن ستاري 30- هوشنگ اشتراني 31- محمد جعفري 32- حميد قرا گوزلو 33- محسن نائيني 34- محمد حسين لطيفي 35- محمدعلی مروج 36- بهمن رضي 37- معصوم علي نجفي آرمان 38- مصطفي قنبري 39- سيد يوسف موسوي هنر 40- رجبعلي عسگري 41- خداداد علي حسين 42- احمد آقا محمدي 43- حبيب ا... سلگي 44- عليرضا قاسمي 45- جلال قرباني 46- محمد صادق رزاقي 47- حسين رضا ايوبي 48- سيد جواد موسوي 49- فتحعلي مومني 50- عبد المجيد روحي 51- محمد رضا رضايي52- احد صالحي 53- شير حسين فرامرزي 54- محمد رضا عباسي قهرمان 55- سبز مراد سپه پور 56- يحيي نوري 57- مهدي سليمي 58- مصطفي قديري 59- غلامرضا مهر خو 60- حسين ورمزيار 61- علي اصغر محمود نيا 62- جلال محقق، که تا به حال پيکرش پيدا نشده ضمناً تعدادي از نيروهاي ارتش در اين عمليات به شهادت رسيدند که متاسفانه اسامي آنها در دست نيست .

تعداد کل مجروحين اين عمليات 112 نفر بودند و تعداد اسرا 13 نفر از برادران سپاهي ، بسيجي و ارتشي بودند.

یاد و نام همه شهدای استان همدان بخصوص شهدای عملیات قراویز و سر پل ذهاب را گرامی میداریم.

راوی: سردار میرزائی از فرماندهان عملیات قراویز در منطقه سر پل ذهاب و پژوهشگر حوزه دفاع مقدس

منبع: همدان پرس با ویرایش مجدد نوید شاهد و تکمیل اطلاعات